De mogelijkheden en uitdagingen van hout

"Hout is sympathiek materiaal, maar je moet het toepassen waar het zinvol is"

Hubert Kuijpers, vestigingsleider van Pieters Bouwtechniek in Amsterdam, werd vorig jaar uitgeroepen tot Constructeur van het jaar 2018 vanwege zijn expertise op het gebied van houtconstructies. Wat zijn de mogelijkheden en uitdagingen van dit duurzame bouwmateriaal?  

Toen Hubert in 1998 afstudeerde aan de Technische Universiteit in Delft, was er in de bouwwereld nog maar weinig aandacht voor het gebruik van hout als bouwmateriaal voor nieuwe gebouwen. En al helemaal niet voor hoge gebouwen. Toch besloot Hubert afstudeeronderzoek te doen naar de mogelijkheden en uitdagingen van houtconstructies voor gebouwen tot twaalf verdiepingen. Inmiddels wordt het gebruik van hout steeds populairder, vooral vanwege het duurzame karakter van het materiaal.

Sterk, duurzaam en rustgevend
Waar komt Hubert’s interesse in hout vandaan? “Toen ik klein was bouwden we graag houten hutten. We hoopten altijd dat het zou gaan regenen, om te ontdekken of we het binnen droog zouden houden”, aldus Hubert. Hij ging Civiele Techniek studeren aan de TU Delft en besloot tijdens een studiereis naar Scandinavië zijn afstudeeronderzoek over houtconstructies tot twaalf verdiepingen te doen. In die tijd was dat een vrij obscuur onderwerp, herinnert Hubert zich. “Niemand wilde een huis of gebouw van hout, onder andere vanwege het vele onderhoud, brandgevaar en de kans op aantasting door schimmels en bacteriën. Terwijl hout een heel sympathiek bouwmateriaal is met een gigantische capaciteit. Het is een relatief licht materiaal, net zo sterk als staal (massa-sterkte verhouding), duurzaam, gemakkelijk verkrijgbaar, prettig te bewerken, isoleert goed en is bovendien volledig recyclebaar. Ook zit er een groot psychologisch aspect aan het gebruik van hout: het geeft mensen een goed gevoel. Ook ik merk dat ik vrijwel meteen rustig word als ik in een kamer zit waarin ik word omringd door hout”, zegt Hubert.

Uitdagingen
In 1998 bleek al uit het afstudeeronderzoek van Hubert dat er genoeg uitdagingen zijn voor volledig in hout uitgevoerde hoogbouw. “Hout is orthotoop materiaal: het is in de dwarsrichting twintig keer zwakker dan in de lengterichting. Het gevolg hiervan is dat je nauwelijks momentvaste verbindingen kunt maken, omdat het hout dan splijt. Ook is het een vrij slap materiaal, dus het buigt vaak flink door. Je kunt daardoor moeilijk te hoogte in zonder het gebouw te laten vollopen met houten wanden en diagonalen voor extra stabiliteit”, vertelt Hubert. En dan hebben we het nog niet eens over de vraagstukken op het gebied van geluidsoverlast en brandveiligheid. Niet zo gek dus dat er meestal voor beton wordt gekozen. Daarmee zijn alle vraagstukken in één keer opgelost, terwijl je bij het gebruik van hout voor elke uitdaging een aparte oplossing moet bedenken. Dat maakt bouwen met hout niet alleen ingewikkeld, maar ook duur. Oplossingen zijn er volgens Hubert wel degelijk, maar dat betekent dat je deels pionierswerk moet doen. “Architecten die een ontwerp voor een houten gebouw maken, willen het materiaal ook daadwerkelijk kunnen zien als ze in het gebouw staan. Ze willen het hout dus niet wegwerken achter een laag gips. Die wens gaat vanuit kostentechnisch oogpunt vaak niet samen met de normen die er in de Nederlandse bouwwereld gelden. Kortom: er zijn nog veel vragen waarop ik het antwoord ook nog niet weet. Maar dat maakt het juist zo interessant”, aldus Hubert. “Ik wil mensen met beide benen op de grond houden. Ze moeten zich realiseren dat er op vele punten nog geen standaard oplossingen zijn. Als uitvoerende partij moet je veel leergeld in het traject steken, omdat het vaak nog niet eerder is gedaan. En omdat een aannemer vaak te maken heeft met kleine marges, zal hij eerder voor een betonconstructie kiezen”, zegt Hubert. 

Goede voorbeelden
Aannemers die het wel aandurven, gaan vaak voor hoogbouw in een combinatie van hout en beton. Het gebouw moet immers wel genoeg massa hebben om de standzekerheid te vergemakkelijken als het hard waait. Voorbeelden zijn Patch22 en Top-Up, twee duurzame, energieneutrale en circulaire bouwprojecten in de Buiksloterham. Ook bij Hotel Jakarta op het Java-eiland, één van de eerste energieneutrale hotels van Nederland, is een combi gemaakt van hout en beton. De halfverdiepte kelder, de plint en de vloeren van deze hoogbouw zijn van beton, voor de rest is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van hout. “Dat is niet alleen gedaan om het gebouw meer stevigheid en stabiliteit te geven, maar ook om te voorkomen dat er vochtproblemen ontstaan.

Neem een houten huis in Canada als voorbeeld: je ziet hier altijd een betonnen fundament onder het maaiveld dat als garage of kelder wordt gebruikt. Heel praktisch gedacht, met het oog op mogelijke wateroverlast”, legt Hubert uit. Die praktische insteek is ook bij Hotel Jakarta gebruikt. “De dragende houten wanden steken op elke verdieping vijf centimeter boven de vloer uit. Geïnspireerd door de granito vloeren die je veel in jaren ’30 huizen ziet, krult de betonnen vloer in elke kamer vijf centimeter op voor de houten wanden beginnen. Zo is elke kamer een klein ‘badkuipje’ geworden, waardoor het hout in ieder geval veilig is als er een keer een bad overstroomt of een sprinkler breekt.” Verder is gekozen voor unitbouw, waardoor er automatisch dubbele spouwmuren ontstaan die effectief zijn tegen geluidsoverlast. De installatie van een sprinkler in elke kamer zorgt voor brandveiligheid.

Compromis
Zoals Hubert in 1998 al ontdekte in zijn afstudeeronderzoek is het dus wel degelijk mogelijk om de hoogte in te gaan met hout. Je moet alleen niet te hoog willen gaan. “Een gebouw van twaalf verdiepingen is goed te doen zonder allerlei maatregelen voor extra stabiliteit en stevigheid te nemen. Voor alles daarboven moet je bereid zijn compromissen te sluiten, zoals bij de bouw van Hotel Jakarta, Patch 22 en Top-Up is gedaan. “Alles van hout maken is moeilijk te realiseren, omdat de stabiliteit en dynamica van de draagconstructie beperkend is. Mijn pleidooi is dan ook om niet door te slaan in zuivere houtconcepten, maar hout toe te passen waar het zinvol is.”